نگاه از زاویه فرصت و تهدید به چشم انداز روابط فرانسه و ایران

قبل از بررسی جایگاه فرانسه در مذاکرات هسته‌ای ایران، باید یک نگاه اجمالی به جایگاه و موقعیت فرانسه در اروپا داشته باشیم. فرانسه پنجمین قدرت اقتصادی جهان است و یکی از قدرت‌های‌ هسته‌ای. در کنار آلمان موتور محرکه اتحادیه اروپا محسوب می‌شود و بدون فرانسه همگرایی اتحادیه اروپایی تحقق پیدا نمی‌کرد و نمی کند. با توجه به برخورداری از قدرت نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرانسه را می‌توان یکی از قدرت­های جهان برشمرد.

ما شاهد یک فراز و فرود در نقشی که فرانسه در برنامه هسته‌ای ایران داشت، بودیم. در ده سال گذشته فرانسه به عنوان یکی از اعضای مذاکره ‌کننده در اتحادیه اروپا بود که در آن چارچوب بیانیه سعدآباد امضا شد. در بحث برجام نیز فرانسه جزو کشورهای 1+5 بود که در مذاکرات هسته‌ای ایران شرکت می کرد. گر چه در جریان مذاکرات برجام، لوران فابیوس وزیر امور خارجه وقت فرانسه در روند مذاکرات مانع تراشی می کرد، اما فرانسه یکی از کشورهای اروپایی بود که به شدت به دنبال اجرایی کردن برجام بود. در طی مذاکرات هسته‌ای، فابیوس دو سفر به ایران داشت. علاوه بر فابیوس مقامات اقتصادی و تجاری و گردشگری فرانسوی نیز به ایران سفرهای زیادی داشتند که این موارد نشانگر این است که فرانسه اراده جدی برای اجرای برجام دارد. بعد از اظهاراتی که ترامپ در مورد احتمال نقض برجام کرد، فرانسوا اولاند رئیس جمهور سابق و هم امانوئل ماکرون رئیس جمهور جدید فرانسه بارها بر تداوم جدی اجرای برجام تاکید داشتند.

* رویکرد فرانسه در خصوص مبارزه با تروریسم به ویژه در سوریه، عراق چیست؟

باید یک تعریفی از تروریسم و مفهوم امنیت داشته باشیم. اروپاییها در ساختار درونی خودشان معتقد به یک هنجارها و قوانینی مثل حقوق شهروندی، حقوق بشر و... هستند و تلاش می‌کنند تا به این اصول پایبند باشند و نهادهای شفافی در این زمینه دارند. اما در عرصه بین‌المللی به این هنجارها پایبند نیستند و در این عرصه آن چه برای آنها مهم است تامین منافع ملی آنهاست. مصادیق بسیار زیادی در این زمینه داریم که غربی‌ها بویژه فرانسه یک برخورد دو گانه با مسائل حقوق بشر و تروریسم دارند. حتی پیشینه تاریخی آنها نیز مؤید این دیدگاه است. به عنوان مثال فرانسوی ها در جنگ­ های الجزایر یک و نیم میلیون نفر الجزایری را کشته اند. الان حوادث تروریستی که در سوریه و عراق رخ می‌دهد و جنایات فجیعی که داعش و گروه‌های تکفیری که در این کشورها انجام می‌دهند، دست کمی از جنایات سربازان فرانسه که در جنگ های الجزایر انجام دادند، نیست. با گذشت سالها فرانسه حاضر به عذرخواهی از این کشتارهای فجیع نیست. حتی در دوره سارکوزی مصوبه‌ای در مجمع ملی فرانسه به تصویب رسید که بر اساس آن در کتب درسی دانش‌آموزان فرانسه موضوع الجزایر یک نکته مثبت تاریخی عنوان می شود.

اما در مورد سوریه و عراق ما شاهد رویکرد دو گانه فرانسه در قبال تروریسم هستیم. از همان آغاز بحران سوریه و عراق اروپائیان و فرانسه یک عملیات سازماندهی شده‌ای را برای سرنگونی دولت سوریه آغاز کردند. در همین دوره ما شاهد بودیم که اتباع کشورهای فرانسه، انگلستان، آلمان، بلژیک و..... به سمت عراق و سوریه اعزام شدند. بخش اعظمی از نیروی گروه‌های داعش در سوریه اتباع اروپایست. در حالی غربی ها هر گونه اقدام کوچک تروریستی را رصد و فورا سرکوب می کنند. اما اروپایی ها عملا سفر هزاران نفر از اتباع خودشان را به سمت عراق وسوریه نادیده گرفتند. در حالی که اطلاع داشتند که آنها با چه هدفی به این کشورها اعزام می‌شوند و از همه مهم تر تفکر وهابیت و تکفیری از آنها حمایت می‌کند. به همین دلیل چون خواهان براندازی دولت سوریه بودند چشم شان را بر تمام جنایات داعش بستند. اما در حال حاضر اقدامات تروریستی که در فرانسه، بلژیک، بریتانیا و.... انجام می شود توسط اتباع اروپایی است که از سوریه و عراق به کشور خودشان بازگشتند. طبق آخرین اطلاعات بیش از 200 نفر اتباع فرانسوی که در سوریه بودند به فرانسه بازگشتند. به هرحال در مورد مبارزه با تروریسم در عراق و سوریه اروپاییان و به ویژه فرانسه عملا یک سیاست دوگانه دارند.

* فرانسه بارها به طور رسمی اعلام کرده که باید با تروریسم مبارزه کرد. اما از طرفی دولت فرانسه مجوز برگزاری نشست و گردهمایی منافقین را در پاریس می دهد. این رفتار ضدونقیض را چگونه می توان تحلیل کرد؟

کشورهای غربی و بویژه فرانسه به مقوله تروریسم نگاه متفاوتی دارند. آنها تروریسم را به دو دسته تروریسم خوب و بد تقسیم می کنند. به همین دلیل غربیها در مواجهه با تروریسم در خاک خود آن را بد تلقی می کنند ولی تروریسم در خارج از کشور خود را بویژه منطقه خاورمیانه را خوب می دانند و از گروه های تروریستی مثل منافقین حمایت می کنند. به عبارتی دیگر فرانسه در حمایت از منافقین و صدور مجوز برای فعالیت های تروریستی رویکرد دوگانه ای را در پیش گرفته است. این خصومت غرب با جمهوری اسلامی ایران مختص حال حاضر نیست. با مرور اجمالی تاریخ انقلاب اسلامی ایران می بینیم که از همان آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، یک تعارض جدی میان ایران و غرب شکل گرفت. فرانسه از جمله کشورهای غربی بود که در هشت سال جنگ تحمیلی علیه ایران به صدام حسین کمک های نظامی کرد. تسلیحات زیادی از جمله توپ های جنگی، هواپیمای نظامی و... را در اختیار ارتش عراق قرار داده بود.

پذیرش جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک بازیگر قدرتمند منطقه‌ای از دید غربی‌ها قابل قبول نیست به همین دلیل همواره سعی دارند تا از ابزارهای مختلفی مثل گروهک منافقین برای مقابله با ایران استفاده کنند. به عنوان مثال در برنامه هسته‌ای ایران این گروهک تروریستی نقش پر رنگی در اجرای سیاست های پنهان و تخریبی غرب علیه پیشرفت علمی و هسته ای ایران ایفاء کردند. ماموریت منافقین در این پروژه غربی جاسوسی و جمع آوری اطلاعات بود که به واسطه این اطلاعات، چند تن از دانشمندان هسته‌ای کشورمان به شهادت رسیدند. به همین دلیل وجود گروهک منافقین به عنوان ابزار به غربی‌ها و به ویژه فرانسه این فرصت را می‌دهد تا در موقعیت‌های مناسب علیه جمهوری اسلامی ایران از آنها استفاده کنند.

* بعد از امضای برجام شرکت های اروپایی همچنان نگران از حضور و سرمایه گذاری اقتصادی در ایران هستند. اما شرکت های فرانسوی با انعقاد قراردادهایی همچون توتال، پژو، فروش هواپیما حاضر به پذیرش ریسک اقتصادی شدند. دلایل این امر چیست؟

این موضوع را می توان از دو منظر سیاسی و اقتصادی تحلیل کرد. از نگاه سیاسی می توان گفت که پاریس خواهان نقش آفرینی در راستای سیاست خاورمیانه ای خود در منطقه است. ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای شناخته شده و و نفوذ زیادی در کشورهای اسلامی دارد. فرانسه برای دستیابی به سیاست خاورمیانه ای خود باید تعامل خود را با ایران بهبود و افزایش دهد. به طور مثال در مورد لبنان سوریه اگر پاریس بخواهد حضور داشته باشد بدون تهران امکان پذیر نیست. از زاویه دیگر تاکید جدی فرانسویان به اجرای برجام را می توان از منظر اقتصادی تحلیل و ارزیابی کرد. هیچ کشور اروپایی تاکنون به اندازه فرانسه به دنبال انعقاد قراردادهای اقتصادی با ایران نیست. بعد از امضای برجام فرانسه توافقنامه‌هایی در حوزه حمل و نقل مثل فروش هواپیمای ایرباس، توتال، گردشگری و... با ایران امضا کردند. حدود 300 شرکت فرانسوی برای حضور در بازارهای ایران اعلام آمادگی کردند. دفتر بیزینس فرانسه در تهران تاسیس شده است و تلاش می‌کند تا شرکت های فرانسوی را برای حضور در بازارهای ایرانی، ترغیب ‌کند. اینها نشانگر وجود اراده سیاسی، اقتصادی فرانسویان برای بهبود و افزایش روابط خود با ایران می‌باشد.

فرانسه با یک بحران اقتصادی عمیقی مواجه است. در سال 2008 که بحران جهانی اقتصادی دامن گیر اروپا شد فرانسه تنها کشور اروپایی است که نتوانسته است از این بحران خارج شود و در یک شرایط رکود جدی به سر می‌برد. یکی از دلایلی که در انتخابات 2012 باعث شد نیکلای سارکوزی شکست بخورد ناتوانی در انجام به تعهدات خودش در اصلاح امور فرانسه بود. فرانسوا اولاند با وعده اصلاح اقتصادی فرانسه و اشتغال زایی سارکوزی را شکست داد ولی اولاند نیز در پایان دوره ریاست جمهوریش در سال 2017 عملا نتوانست به هیچ یک از وعده‌های خود عمل کند و باعث شد که اولاند به عنوان نامحبوب ترین رئیس جمهوری پنجم فرانسه لقب گرفت.

در حال حاضر ما شاهد تحولات تازه‌ای در عرصه سیاسی و اجتماعی در فرانسه هستیم و ماکرون با توجه به سطح مطالبات ملی که بویژه در حوزه اقتصادی وجود دارد، مجبور به تغییر رویکردی در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادیست.

ایران پتانسیل­ های خوبی برای فرانسویان است. ضمن این که سطح مبادلات اقتصادی فرانسه با امریکا حدود 47 میلیارد دلار، سطح مناسبات اقتصادی آلمان با امریکا حدود 114میلیارد دلار است. این باعث می شود تا فرانسویان بیش از آلمان ها نسبت به موضع گیری­های امریکا مقاومت بیشتری نشان ‌دهند. آنها به دنبال بازارهای جدیدی هستند که بتوانند سرمایه‌گذاری زیادی انجام دهند.

از لحاظ امنیتی نیز مناسبات ایران با فرانسه خیلی مهم است. ما در سوریه، لبنان، عراق شاهد تحولاتی هستیم که فرانسویان نتوانستند نقش‌آفرین باشند. بیش از 6 سال از بحران آفرینی غربی‌ها در سوریه می‌گذرد. عملا فرانسویان تمام تلاششان برای براندازی حکومت بشاراسد شکست خورده است. فرانسه جزو کشورهایی بود که خواهان انتقال سفارت سوریه در پاریس به دست نیروهای مخالف بشار اسد بود. فرانسویان به دنبال پیوندهای عمیق با جمهوری اسلامی ایران هستند. البته به این معنی نیست که روابط و پیوندهای خود را با آمریکا کنار بگذارند با توجه به شرایط سیاسی- امنیتی و اقتصادی که در اروپا و فرانسه و خاورمیانه وجود دارد، پاریس از تمام پتانسیل ها و ظرفیت‌های خود استفاده می‌کند تا بتواند برجام را اجرایی تر کند. مدیر عامل شرکت بیزینس فرانس می‌گوید: "برجام راه بسته‌ای را نیمه باز کرده است اما همین راه نیمه باز نیز ظرفیت‌های زیادی دارد." این مواردی که اشاره کردم نشان می‌دهد که فرانسویان به طور قطع با آمریکایی ها بر سر اجرای برجام رایزنی خواهند کرد.

* در حال حاضر روابط اقتصادی بین دو کشور بعد از برجام در چه سطحی قرار دارد؟ ظرفیت های تجاری دو کشور چیست؟ و دورنمای روابط دو کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

فرانسه از کشورهای پیشتاز برای احیای روابط بین دو کشور بعد از برجام است. سطح مناسبات اقتصادی فرانسه و ایران یک روند رشد خوبی داشته است. در سال 2015 فرانسه بالغ بر340 میلیون یورو سرمایه گذاری در ایران داشته است که در سال 2016 به یک میلیارد یورو رسید. طبق آمارهای رسمی ارزش مبادلات دو جانبه در پایان سال 2016 به بیش از دو میلیارد یورو رسید که در مقایسه با سال 2015 دویست وسی و دو درصد افزایش داشته است. این جهش در مبادلات اقتصادی و تجاری نشانگر میزان اراده فرانسویان در گسترش روابط اقتصادی با ایران است. با نگاهی به مذاکرات اقتصادی فرانسه و انعقاد قرارداد ها می بینیم که پاریس با یک نگاه بلند مدت وارد بازارهای ایران می شود که نمونه آن فروش ایرباس در طی 10 سال به ایران است.

در مورد ظرفیت‌های موجود، فرانسه می تواند در حوزه های صنایع پتروشیمی تولید انرژی صنایع خودروسازی، صنایع کشاورزی، صنایع شیلات سرمایه گذاری­ های گسترده­ای در ایران داشته باشد. در نهایت می­توان گفت هرچقدر که اشتراک منافع و پیوندهای اقتصادی میان ایران و اروپا به ویژه فرانسه بیشتر شود ملاحظات و وابستگی های کشورهای اروپایی برای حفظ برجام بیشتر خواهد شد.

* بعد از امضای برجام، فرانسه جزو نخستین کشورهای غربی است که تمایل داشت تا در حوزه گردشگری فعالیت کند. به همین دلیل گردشگران فرانسوی وارد ایران شدند. ظرفیت همکاری و گسترش دو کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

اتفاقا یکی از ظرفیت هایی که میان ایران و فرانسه وجود دارد، موضوع توریسم است. فرانسه بزرگترین کشور گردشگر پذیر جهان است. سالی بیش از 80 میلیون نفر از فرانسه دیدن می­کنند که بیش از 77 میلیارد یورو در سال درآمد عاید فرانسه می شود که شامل 10 درصد تولید ناخالص ملی فرانسه است. در این حوزه 3 میلیون شغل ایجاد شده است. در هر شهر فرانسه که مسافرت می کنید در کنار دفاتر مختلف خدمات شهری یک دفتر گردشگری نیز وجود دارد که این نشان دهنده اهمیت گردشگری در فرانسه است.

در دو سال اخیر هیئت ­های مختلفی از صنایع گردشگری فرانسه به ایران سفر کردند. طبق آمارهای رسمی در سال 2016 حدود 40 هزار نفر گردشگر ایرانی از فرانسه دیدن کردند. برآوردها نشان می­دهد که در پایان سال 2017 این تعداد به دو برابر یعنی 80 هزار نفر افزایش خواهد یافت. اما یکی از مشکلات جدی که بر سر گردشگران ایرانی وجود دارد مشکل ویزاست. دولت فرانسه سختگیری­ های زیادی برای گردشگران ایرانی اعمال می­کند.

در مورد سرمایه گذاری در صنعت گردشگری، فرانسوی ها گام هایی را برداشتند. شرکت بزرگ هتل سازی فرانسه به نام گروه «اکور» یک مطالعه ای را در ایران انجام دادند که در طی یک دوره 10 ساله حدود 100 هتل ارزان قیمت و شیک در ایران بسازند. این یک اقدام خیلی مهمی در صنعت گردشگری ایران است. زیرا یکی از مشکلات جدی کشورمان در جذب گردشگری نبود هتل های ارزان قیمت و شیک است. در نهایت می توان گفت که گام های بسیار مثبت و خوبی در عرصه اقتصادی و تجاری دو کشور برداشته شده است که اگر سریعتر اعتمادسازی و برجام اجرایی شود می تواند تحول عظیمی در اقتصاد ایران بویژه صنعت گردشگری رخ بدهد.

پژوهش خبری // پژوهشگر: رحیم خجسته