به شماره افتادن نفس اقتصاد عربستان

پایگاه اینترنتی میدل ایست آی در گزارشی به قلم محمد عایش نوشت: محمد الجدعان، وزیر دارایی عربستان به تازگی فاش کرد که دولت این کشور امسال ۲۲۰ میلیارد ریال عربستان (۵۸ میلیارد دلار) قرض می‌گیرد. اعلام این تصمیم، افزایش فشار بدهی عربستان را مورد توجه قرار می‌دهد و سؤالاتی درباره وضعیت مالی این کشور بر می‌انگیزد، به ویژه با توجه به اینکه چند سال پیش از این کشور به عنوان یکی از کشور‌هایی که کمترین میزان بدهی را در سراسر جهان دارد نام برده شد.
عربستان سعودی که بزرگترین اقتصاد را در جهان عرب دارد، تنها عضو عربی گروه ۲۰ است، و همچنین بزرگترین صادرکننده نفت در جهان است.

-آثار منطقه‌ای
رونق اقتصادی در عربستان، میلیون‌ها تبعه خارجی و عرب را برای کار برای شرکت‌ها و مؤسسات دولتی سعودی جذب کرده است. به معنای دقیق کلمه، رکود اقتصادی در عربستان کل منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

 

-سقوط بهای نفت و تعطیلی گردشگری مذهبی 
در بحبوحه بحران شدید اقتصادی که با بیماری همه گیر کووید ۱۹ تشدید شد، عربستان سعودی با کاهش شدید قیمت نفت و اختلال در گردشگری زیارتی در اماکن مقدس در مکه و مدینه رو به رو شده است، چرا که میلیون‌ها زائر امسال برای انجام مناسک حج قادر به سفر به این کشور نیستند.

بدهی خارجی خالص عربستان در پایان سال ۲۰۱۹ بیش از ۱۸۳ میلیارد دلار بود، در حالی که این بدهی در پایان سال ۲۰۱۸، ۱۵۱ میلیارد دلار بود. این بدهی امسال افزایش بیشتری خواهد یافت.

حتی قبل از بحران‌های متعددی که در ماه‌های اخیر بروز کرد، آمار و ارقام بانک جهانی نشان داد که بدهی خارجی خالص عربستان در پایان سال ۲۰۱۹ بیش از ۱۸۳ میلیارد دلار بود، در حالی که این بدهی در پایان سال ۲۰۱۸، ۱۵۱ میلیارد دلار بود. این بدهی امسال افزایش بیشتری خواهد یافت.
با این همه، این آمار و ارقام، انتزاعی است، مگر اینکه با دوره‌های قبلی مقایسه شود. تسریع روند افزایش بدهی، مهم‌تر از میزان آن است.

بدهی سر به فلک کشیده
بدهی خارجی کلی عربستان در پنج سال گذشته سر به فلک کشیده است: در پایان سال ۲۰۱۴، چند ماه قبل از شروع جنگ یمن، بدهی عربستان کمتر از ۱۲ میلیارد دلار بود، که نشان می‌دهد این رقم در پنج سال گذشته بیش از هزار و ۵۰۰ درصد افزایش یافته است.
طی همین پنج سال، ذخایر نقدی عربستان نیز کاهش یافته است. گزارش‌های سازمان پولی عربستان سعودی نشان می‌دهد کل ذخیره وجوه عربستان در پایان سال ۲۰۱۴، ۷۳۲ میلیارد دلار تخمین زده شد، اما این رقم تا پایان سال ۲۰۱۹ به ۴۹۹ میلیارد دلار کاهش یافته بود، یعنی ظرف پنج سال، ۲۳۳ میلیارد دلار مصرف شد.
این آمار و ارقام نشان می‌دهد در پنج سال گذشته که عربستان ده‌ها میلیارد دلار از خارج قرض می‌گرفت، رقم مشابهی نیز از ذخیره وجوه دولتی برداشت می‌کرد.

گزارش‌های سازمان پولی عربستان سعودی نشان می‌دهد کل ذخیره وجوه عربستان در پایان سال ۲۰۱۴، ۷۳۲ میلیارد دلار تخمین زده شد، اما این رقم تا پایان سال ۲۰۱۹ به ۴۹۹ میلیارد دلار کاهش یافته بود، یعنی ظرف پنج سال، ۲۳۳ میلیارد دلار مصرف شد.

نکته اینجاست که همه این آمار و ارقام به پایان سال ۲۰۱۹ –یعنی قبل از سقوط قیمت نفت، شیوع ویروس کرونا و در نتیجه کاهش سفر و تجارت جهانی- باز می‌گردد. با این وصف، همه این پول‌ها صرف چه شده است؟

-جنگ‌های نیابتی
در حالی که دقیقاً معلوم نیست این وجوه کجا مصرف شده است، یک تغییر عمده طی این دوره، راه اندازی جنگ یمن در مارس ۲۰۱۵ بود. دیگر درگیری‌های منطقه‌ای در لیبی و سوریه نیز میدان‌های جنگ نیابتی بوده اند که پای بازیگران مختلف خلیج (فارس) را به میدان کشاندند.
عربستان سعودی به تازگی اقدام ریاضتی گسترده‌ای اعلام کرد که شامل کاهش هشت میلیارد دلاری برنامه بلندپروازانه اصلاحات کشور موسوم به چشم انداز ۲۰۳۰ است؛ طرحی که از اولویت‌های اصلی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان بوده است.
در نهایت، با توجه به افزایش بدهی دولتی و کاهش ذخیره وجوه، پیش بینی می‌شود بحران اقتصادی در عربستان سعودی در ماه‌های پیش رو افزایش یابد- به ویژه اگر قیمت نفت به سطح قبلی باز نگردد و بیماری همه گیر کووید ۱۹ پایان نیابد؛ دو عاملی که خطر تداوم بدترین رکود از زمان رکود اقتصادی بزرگ را به همراه دارد.