گفت‌و‌گو ، انسان را از انقباض وجودی رهایی می‌بخشد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، سیدعباس صالحی، در آئین اختتامیه مرحله کشوری سیزدهمین دوره مسابقات ملی مناظره دانشجویان ایران که در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد، گفت: امروز بیش از هر زمان دیگری به منطق گفت‌و‌گو نیاز داریم؛ چراکه بسیاری از مسائل فرهنگی، اخلاقی، علمی و اجتماعی ما بدون آن قابل حل نیست.

وی با بیان اینکه برای بنده توفیقی است که در این مراسم پایانی حضور دارم، گفت: پیش از این نیز در روز دانشجو در بندرعباس شرکت کرده و در یک مناظره دانشجویی پرشور حضور داشتم. این برنامه‌ها به دلیل تمرکز بر مقوله گفت‌و‌گو برای من حائز اهمیت‌اند.

وزیر ارشاد با اشاره به اینکه جهاد دانشگاهی با استمرار این برنامه‌ها در سال‌های متوالی، به یک نیاز مهم جامعه پاسخ داده است، گفت: من به سهم خود به عنوان یک شهروند ایرانی سپاسگزارم؛ چراکه جامعه ما از جهات گوناگون، به‌ویژه از منظر علمی و معرفت‌شناسانه، نیازمند گفت‌وگوست.

وی با بیان اینکه تفکر در ایران گرفتار آفت‌هایی، چون حافظه‌محوری و تصویرزدگی شده است، گفت: اگر بخواهیم بازگشتی به تفکر داشته باشیم، باید از مسیر گفت‌و‌گو عبور کنیم. تفکر انتقادی محصول یک فرآیند گفت‌وگوست؛ یعنی بشنویم، بررسی کنیم و به‌راحتی نپذیریم.

صالحی با تاکید براینکه تفکر انتقادی نیاز جامعه امروز ایران است، گفت: به‌ویژه در عصری که با حجم عظیمی از داده‌ها و اطلاعات مواجه‌ایم. گفت‌و‌گو عمق و انبساط وجود انسانی را شکل می‌دهد و انسان را از انقباض وجودی رهایی می‌بخشد.
وی از گرایش‌های فردگرایانه و عدم ارتباط سازنده با دیگران انتقاد کرد و افزود: ما امروز گرفتار فردگرایی‌های منقبض شده‌ایم. حتی اگر با دیگری گفت‌و‌گو می‌کنیم، در حاشیه است. انسان بدون گفت‌و‌گو، انسان قبض‌شده است.

به گفته وزیر ارشاد بسیاری از فضیلت‌های اخلاقی در مسیر گفت‌و‌گو شکل می‌گیرد؛ از جمله تحمل، سعه‌صدر، ادب و قدرت شنیدن. انسانی که گوش می‌دهد، بیش از آن‌که سخن بگوید، به اخلاق انسانی نزدیک‌تر است.

وی با بیان اینکه گفت‌و‌گو نقشی حیاتی در همبستگی اجتماعی، وفاق ملی و کاهش تنش‌های اجتماعی در همه سطوح، از خانواده تا سطح ملی دارد، گفت: مهارت گفت‌و‌گو، دانستن چگونگی برقراری ارتباط و نهادینه‌سازی آن، لازمه زیست اجتماعی در روزگار ماست.

صالحی بر تقویت نهاد‌های فرهنگی گفت‌وگومحور تاکید کرد و افزود: بذری که کاشته شده، نیازمند مراقبت و رشد مستمر است. این نهاد‌ها باید هر سال پویاتر شوند و قلمه‌های جدیدی از آنها جوانه بزند.

وی در بخش دیگری از سخنانش به سالروز شهادت امام جواد (ع) اشاره کرد و گفت: امام رضا (ع) به‌دلیل شرایط خاص دوران امامت خود، به امام گفت‌و‌گو مشهورند. ایشان منطق، اخلاق و ادبیات گفت‌و‌گو را تبیین کردند. در کتاب حدیثی الاحتجاج بیشترین مناظرات از امام رضا (ع) نقل شده است؛ به‌طوری‌که مورخان و محدثان تعداد سؤالات مطرح‌شده از ایشان را بیش از ۲۰ هزار مورد ذکر کرده‌اند.

وزیر ارشاد گفت: امام رضا (ع) گوهر زرّین ایران عزیزند و شایسته است صفات ایشان، به‌ویژه در حوزه گفت‌و‌گو، در جامعه امروز ما الگو قرار گیرد.

وی با اشاره به سالروز شهادت امام جواد (ع) و ارتباط معنوی میان امام جواد (ع) و پدر بزرگوارشان، گفت: در یکی از مناظرات که مأمون عباسی نیز در آن حضور داشت، وقتی طرف مقابل در حال بیان دیدگاه خود بود، مأمون قصد داشت سخن او را قطع کند. اما امام رضا (ع) او را نهی کردند و فرمودند اجازه بدهد طرف مقابل صحبتش را به پایان برساند.

صالحی افزود: این رفتار به ما می‌آموزد که در منطق گفت‌و‌گو، نباید سخن دیگری را قطع کرد. اگر ما عادت کنیم به اینکه حرف طرف مقابل را بشنویم و اجازه دهیم کامل بیان شود، بسیاری از تنش‌ها در خانواده و جامعه حل خواهد شد.

وی با اشاره به دیگر نمونه‌ای از ادب ارتباطی امام رضا (ع) گفت: وقتی در مناظره‌ای حس می‌کردند طرف مقابل دیگر حرفی برای گفتن ندارد، هرگز او را تحقیر نمی‌کردند یا به اصلاح ضربه فنی نمی‌زدند. بلکه محترمانه مسیر گفت‌و‌گو را تغییر می‌دادند.

وزیر ارشاد افزود: گفت‌و‌گو قرار نیست برای نابود کردن طرف مقابل باشد. هدف، ترکیب‌سازی اندیشه‌هاست، نه حذف دیگری. این ادب گفت‌و‌گو به‌وضوح در مناظرات امام رضا (ع) نمایان است.

وی با بیان اینکه در یکی از مناظرات، هنگامی که طرف مقابل دچار ضعف استدلال شده بود و جمع حاضر به او خندیدند، امام رضا (ع) حاضران را توبیخ کردند و فرمودند که اینجا جای تمسخر و مفتضح کردن کسی نیست، گفت: این نکته، احترام به کرامت انسانی حتی در مناظرات فکری را یادآور می‌شود.

صالحی به یکی از مناظرات با مخالفان دین اسلام اشاره کرد و گفت: امام رضا (ع) در آن جلسه فرمودند: «إن فیکم أحداً یُخالِفُ الإسلام و أراد أن یُفصح، فَلْیُفصح غیر مُحتَشِم»؛ یعنی اگر در میان شما کسی هست که مخالف اسلام است و می‌خواهد نظرش را بیان کند، بدون لکنت و بدون خجالت این کار را انجام دهد.

وی افزود: این همان نکته‌ای است که شهید مطهری نیز بر آن تأکید کرده‌اند؛ اینکه سنت گفت‌و‌گو در اسلام، به‌ویژه در احتجاجات حضرت رضا (ع)، فضایی آزاد و منطقی را برای طرح دیدگاه‌ها فراهم می‌کرده است. اعتماد به منطق، مکتب اسلام را از ترساندن مردم از تفکر بازمی‌داشت.

وزیر ارشاد در ادامه با اشاره به یکی از جلسات مناظره دانشجویی گفت: در آن جلسه، موضوع بسیار داغ و سیاسی بود. اما انصافاً گفت‌و‌گو به‌خوبی برگزار شد. وقتی نوبت من شد، به دوستان گفتم که حتی درباره خط‌قرمزترین موضوعات نیز می‌توان با رعایت منطق و ادب گفت‌و‌گو کرد و آن را به موضوعی جذاب برای شنیدن تبدیل کرد.