جایگاه تهران در شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۵

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، امیرعباس محمدی کوشکی، سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران با اعلام این مطلب گفت: این گزارش بر پایه سه شاخص اصلی یعنی «تعداد اختراعات ثبت‌شده بین‌المللی (PCT)»، «تعداد مقالات علمی منتشرشده در مجلات معتبر» و «میزان معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC deals)» تهیه شده است.

محمدی کوشکی خاطر نشان کرد: برخلاف سال‌های گذشته که صرفاً دو شاخص اختراعات و مقالات علمی ملاک بودند، در سال ۲۰۲۵ شاخص سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز به مدل ارزیابی افزوده شد؛ تغییری که موجب جابه‌جایی محسوس رتبه بسیاری از خوشه‌های نوآوری جهان شد.

محمدی کوشکی با بیان اینکه بر اساس نتایج جهانی، خوشه‌های برتر شامل «شنژن، هنگ‌کنگ، گوانگژو،‌توکیو، یوکوهاما، سان‌فرانسیسکو، پکن و سئول» می‌شود، افزود: این خوشه‌های نوآوری برتر نزدیک به ۴۰ درصد کل اختراعات بین‌المللی، ۳۵ درصد سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر و ۱۵ درصد تولید علمی جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

رهبران نوآوری دنیا

وی یادآور شد: چین با ۲۴ خوشه و ایالات متحده با ۲۲ خوشه همچنان رهبران نوآوری جهانی باقی مانده‌اند. هند نیز با رشد سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در شهرهایی مانند بنگلور و دهلی پیشرفت قابل توجهی داشته است. در مقابل، برخی از کشورهای شرق آسیا و خاورمیانه به دلیل ضعف در سرمایه‌گذاری خطرپذیر، افت رتبه را تجربه کرده‌اند.

برترین خوشه‌های خاورمیانه

سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران خاطرنشان کرد: در منطقه خاورمیانه ۴ خوشه در میان ۱۰۰ خوشه برتر جهان حضور دارند: تل‌آویو–اورشلیم در رتبه ۱۹، استانبول در رتبه ۵۸، تهران در رتبه ۶۳ و قاهره در رتبه ۸۳. بدین ترتیب، خوشه تهران تنها نماینده ایران در این رتبه‌بندی است.

وی تصریح کرد: جزئیات عملکرد خوشه تهران نشان می‌دهد که این کلان‌شهر در سال ۲۰۲۵ با ۳۵۷ اختراع ثبت‌شده بین‌المللی، ۶۰ هزار و ۲۱۷ مقاله علمی منتشرشده و ۸۵ معامله سرمایه‌گذاری خطرپذیر سهمی معادل ۰.۰۳ درصد از اختراعات، ۰.۷۳ درصد از تولید علمی و ۰.۰۴ درصد از سرمایه‌گذاری خطرپذیر جهانی را به خود اختصاص داده است.

محمدی کوشکی یادآور شد: سهم ترکیبی نوآوری تهران نیز ۰.۸ درصد محاسبه شده است.

وی ادامه داد: شاخص‌های مالی خوشه تهران شامل تولید ناخالص داخلی ۷.۲ تریلیون دلار، سرمایه‌گذاری خطرپذیر ۴۹ میلیون دلار، خروجی‌های نوآوری ۸.۲ میلیارد دلار، شدت تحقیق و توسعه معادل ۱۱.۶۷ و سهم ۰.۱۱ درصدی از GDP جهانی است.

سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران اظهار کرد: از نظر شاخص‌های به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت طی پنج سال گذشته، تهران دارای ۴۹ اختراع ثبت‌شده، PCT ۸٬۲۶۹ مقاله علمی و ۱۲ معامله سرمایه‌گذاری خطرپذیر بوده است. رتبه شدت نوآوری این خوشه نسبت به تراکم جمعیت، هشتاد و پنجم جهان ثبت شده است.

رتبه تهران در همکاری‌های بین‌المللی

وی خاطرنشان کرد: در حوزه همکاری‌های بین‌المللی نیز ۴ درصد از اختراعات تهران با مشارکت مخترعان خارجی و عمدتاً در ارتباط با لس‌آنجلس، گراتس و وین انجام شده و ۲۶ درصد از مقالات علمی نیز با همکاری بین‌المللی منتشر شده‌اند که در این میان سئول، لندن و بوستون–کمبریج در صدر شرکای علمی قرار دارند.

محمدی کوشکی با بیان این که دانشگاه تهران با ۷٬۲۷۵ مقاله (۱۲ درصد از کل)، دانشگاه آزاد اسلامی با ۵٬۷۶۳ مقاله (۱۰ درصد) و دانشگاه علوم پزشکی تهران با ۵٬۱۵۸ مقاله (۹ درصد) بزرگ‌ترین تولیدکنندگان علمی خوشه تهران بوده‌اند، افزود: در حوزه ثبت اختراعات نیز نام محمد عبدالهی با ۱۶ ثبت (۴ درصد سهم)، احمد قنبری با ۵ ثبت (یک درصد) و محمد دورالی با ۵ ثبت (یک درصد) به عنوان فعال‌ترین مخترعان ثبت بین‌المللی معرفی شده است.

وی گفت: بررسی روند رتبه‌بندی نشان می‌دهد که تهران در سال ۲۰۲۳ در جایگاه ۳۴ قرار داشت و یک سال بعد در ۲۰۲۴ با چهار پله کاهش به رتبه ۳۸ رسید. در سال ۲۰۲۵، در صورت تداوم روش پیشین ارزیابی (اختراعات و مقالات)، رتبه تهران ۴۲ محاسبه می‌شد؛ اما با اضافه شدن شاخص جدید سرمایه‌گذاری خطرپذیر، جایگاه تهران به رتبه ۶۳ سقوط کرده است. این افت، بیش از آنکه ناشی از کاهش توان علمی باشد، ناشی از ضعف ایران در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر است.

سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران ادامه داد: مقایسه تهران با استانبول نشان می‌دهد که اگرچه تهران از نظر مقالات علمی جایگاهی بالاتر دارد، اما استانبول با ۲٬۵۳۳ اختراع، ۲۹ هزار و ۹۰۸ مقاله و ۷۴۳ معامله سرمایه‌گذاری خطرپذیر، به دلیل عملکرد بسیار بهتر در سرمایه‌گذاری نوآورانه موفق به کسب رتبه بالاتر (۵۸) شده است.

محمدی کوشکی خاطرنشان کرد: تحلیل وضعیت نوآوری ایران آشکار می‌کند که افت جایگاه تهران ناشی از ضعف ساختاری در نظام نوآوری کشور است. نبود سازوکارهای کارآمد برای حمایت از اختراعات و تبدیل آنها به محصولات فناورانه، نبود نظام اولویت‌بندی فناوری در سطح ملی و ضعف جدی در اکوسیستم سرمایه‌گذاری خطرپذیر از مهم‌ترین دلایل این فاصله محسوب می‌شوند. در حالی که در بسیاری از کشورها سرمایه‌گذاری خطرپذیر به‌ عنوان حلقه اتصال علم، فناوری و صنعت عمل می‌کند، در ایران این چرخه همچنان ناقص باقی مانده است.

وی افزود: برای ارتقای جایگاه ایران در گزارش‌های آینده، پیشنهاد می‌شود نظام جامع اولویت‌بندی فناوری و نوآوری ایجاد شود تا اختراعات پس از ثبت به صنایع مرتبط معرفی شوند، سازوکارهای حمایتی از مخترعان در مسیر تجاری‌سازی تقویت شود، صندوق‌های تخصصی سرمایه‌گذاری خطرپذیر توسعه یابند و ارتباط میان دانشگاه‌ها، صنعت و نهادهای مالی برای تکمیل اکوسیستم نوآوری تقویت شود.

محمدی کوشکی تاکید کرد: این گزارش توسط کارشناسان تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران، علیرضا افضلی ـ دارنده جایزه اقتصاد سبز سازمان ملل متحد ـ با استاد راهنمایی دکتر ارنوش شاکری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات آزاد اسلامی، بررسی و پیشنهاداتی ارائه شده است.