در هفدهم شهریور سال ۱۳۵۷ بر مردم ایران چه گذشت؟

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما آبادان؛ هفدهم شهریور ۵۷ آغازی بر پایان رژیم پهلوی، قیام هفدهم شهریور ۱۳۵۷ نقطه‌ی عطف تظاهرات سراسری مردم ایران علیه حکومت پهلوی بود که منجر به شهادت شمار زیادی از مردم شد.

هفده شهریور، سرکوبی خونین راهپیمایی مردم تهران از سوی رژیم پهلوی در میدان ژاله، ۱۳۵۷.

اوج‌گیری نهضت مردم ایران در سال ۱۳۵۷ که در رمضان آن سال، به اوج خود رسید، منجر به برگزاری تظاهرات میلیونی عید فطر (۱۳شهریور) شد. این راهپیمایی زمینه‌ساز راهپیمایی ۱۵ و ۱۶ شهریور شد.

اعتراضات مردمی که در ماه رمضان به اوج رسیده بود، موجب برگزاری بزرگ‌ترین راهپیمایی مردم در تهران و شهر‌های مختلف ایران تا آن روز یعنی روز ۱۳ شهریور شد. این راهپیمایی زمینه تظاهرات ۱۵ و ۱۶ شهریور در سراسر کشور را نیز فراهم کرد.

شعار‌های مردم در تظاهرات این دو روز، به‌خصوص در روز ۱۶ شهریور که عبارت بودند از «مرگ بر شاه»، «حسین سرور ماست، خمینی رهبر ماست» و «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» (که برای نخستین بار در این روز مطرح شد)، ضمن به نقد کشیدن بنیاد سلطنت پهلوی و تأکید بر رهبری امام‌خمینی، اهداف و نظام مطلوب تظاهرکنندگان را نیز ترسیم کرد.

پس از پایان راهپیمایی ۱۶ شهریور، اگرچه به دلیل احتمال واکنش خشن رژیم، سیدمحمد حسینی بهشتی اعلام کرد: فردا از طرف جامعه روحانیت تظاهراتی نخواهد بود، اما در میان جمعیت، خبر تجمع دوباره در روز جمعه ۱۷ شهریور در میدان ژاله، بار‌ها اعلام و در میان مردم پخش شد.

اعلام آمادگی مردم برای تظاهرات روز‌های بعد و نگرانی رژیم از ادامه تظاهرات که ممکن بود به تعطیلی روز‌های آینده نیز ختم شود، موجب تشکیل جلسه شورای امنیت ملی به دعوت ناصر مقدم، رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) و اطلاع محمدرضا پهلوی شد.

این جلسه در ۱۶ شهریور، ساعت بیست، با حضور اعضا برگزار و رأی به اعلان حکومت‌نظامی در تهران داده شد که با موافقت پهلوی نیز همراه شد.شریف‌امامی، ضمن تشکیل جلسه هیئت دولت در همان شب برقراری حکومت‌نظامی در تهران و یازده شهر (قم، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، کازرون، آبادان، اهواز، کرج، قزوین و جهرم) را برای مدت ۶ ماه در ساعت ۲۴، تصویب و اجتماع بیش از دو تن را ممنوع اعلام کرد.

حکومت‌نظامی ساعت ۶ صبح روز جمعه ۱۷ شهریور اعلام شد، ولی مردم تهران بدون اطلاع از آن، برای چهارمین روز متوالی، صبح زود از خانه‌ها بیرون آمده بودند و در دسته‌های بزرگ و با سردادن شعار‌های انقلابی، خیابان‌ها را به سمت میدان ژاله طی کردند و تانک‌ها، زره‌پوش‌های نظامی و مأموران مسلسل به دست، مردم را غافلگیر کردند.

ساعت ۷:۳۰ صبح، میدان شهدا پر از جمعیتی بود که مأموران محاصره‌شان کرده و از حرکت بازمانده بودند. مأموران که از شب پیش در میدان‌های مهم شهر از جمله میدان ژاله مستقر شده بودند، پس از چند بار اخطار و موفق‌نشدن در پراکندن جمعیت، مردم را از زمین و هوا به رگبار گلوله بستند.  

امام‌خمینی به مناسبت این فاجعه در پیامی از نجف، ضمن ابراز همدردی با مردم مسلمان ایران، این کشتار را صحنه‌سازی مبتذل رژیم پهلوی برای انتقام از ملت بی‌دفاع ایران شمرد و از مردم خواست تا از هیچ کمکی به مجروحان و بازماندگان این حادثه دریغ نکنند. این فاجعه که تعداد کشته‌شدگان آن به‌طور دقیق مشخص نشد- واکنش‌های داخلی و خارجی زیادی به همراه داشت.