نطق تاریخی امام خمینی (ره) علیه کاپیتولاسیون؛ آغازگر موج بیداری

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، کاپیتولاسیون یا «حق قضاوت کنسولی بیگانگان در کشور میزبان»، یکی از مظاهر بارز سلطه بیگانگان بر ایران در دوران معاصر است. این امتیاز که نخستین بار در دوره قاجار به بیگانگان اعطا شده بود، در دوران پهلوی دوم با تصویب لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی احیا شد. این اقدام نه‌تنها استقلال ایران را نقض می‌کرد، بلکه نشانه‌ای آشکار از وابستگی سیاسی و نظامی حکومت به قدرت‌های خارجی و نقض حاکمیت ملی بود. اعتراض و افشاگری امام خمینی (ره) علیه پذیرش کاپیتولاسیون، نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران و یکی از زمینه‌های اصلی شکل‌گیری نهضت اسلامی و انقلاب ۱۳۵۷ به‌شمار می‌رود.

کاپیتولاسیون آمریکایی در ایران

پس از ﻛﻮﺩﺗﺎی ۲۸ ﻣﺮﺩﺍﺩ ۱۳۳۲ ﻭ ﺩﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ در ایران، زمینه ﺣﻀﻮﺭ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎی ﻧﻈﺎمی، ﻣﺴﺘﺸﺎﺭی ﻭ ﺳﻴﺎﺳـی ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﺍﻳﻦ ﻛﺸﻮﺭ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ، فراهم شد. البته قبل از آن، آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎی ﻧﻈﺎمی ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮﺍﻥ ﻣﻴﺴـﻴﻮﻥ ﻧﻈـﺎمی ﺩﺭ ﺁﺫﺭ ۱۳۲۱ ﺑﺎ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖﻫﺎی ﻗﻀﺎیی ﻭﺍﺭﺩ ﺍﻳـﺮﺍﻥ ﻛـﺮﺩه بود. ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺣﻜﻮﻣـﺖ علی ﺳـﻬﻴلی نیز ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻫـﺎی ﺩﻳﮕـﺮی ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨـﻪ ﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡ ﻣﺴﺘﺸﺎﺭﺍﻥ آﻣﺮﻳﻜﺎیی ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺍﺻﻼﺡ سیستم ﺍﺩﺍﺭی ﺍﺭﺗﺶ، ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ یک ﺍﺯ ﺁﻧﻬـﺎ ﺩﺭ ﺑﺮﮔﻴﺮﻧـﺪﻩ ﺍﻣﺘﻴـﺎﺯﺍﺕ ﺧﺎصی ﺑﺮﺍی ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩﻫﺎ ﻭ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﺎﻥ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎﻥ آﻣﺮﻳﻜﺎیی ﺑﻮﺩ. ﺍﻣﺎ ﻧﻘﻄـﻪ ﺍﻭﺝ این ﺍﻣﺘﻴـﺎﺯﺩهیﻫـﺎ، ﺑـﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻧﺨﺴـﺖﻭﺯﻳﺮی ﺍﺳﺪﺍﷲ ﻋﻠﻢ ﻭ ﺣﺴﻨﻌلی ﻣﻨﺼﻮﺭ ﺑﺎﺯ می‌گردد.

تسریع در تصویب لایحه کاپیتولاسیون

ﺳﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺩﺭ ﺗﻴﺮ ۱۳۴۳ ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻪ سزایی ﺩﺭ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺍﻳﻦ ﻃﺮﺡ ﺩﺍﺷﺖ. ﺯﻳﺮﺍ ﺩﺭ ﺍﻳـﻦ ﺳـﻔﺮ ﻋـﻼﻭﻩ ﺑـﺮ اعطای کمک‌های ﻧﻈﺎمی آﻣﺮﻳﻜﺎ، ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻭﺿﻊ ﻣﻘﺮﺭﺍﺕ ﻗﻀﺎیی ﻭ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎﻥ آمریکایی ﻧﻴـﺰ ﻣﻄـﺮﺡ ﺷـﺪ. ﺑـﻪ ﻧﺤﻮی ﻛﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ، ﻻﻳﺤﻪ ﻣﺰﺑﻮﺭکه در ۱۳ مهر ۱۳۴۲ در کابینه علم تهیه شده بود، ﺩﺭ ﺳﻮﻡ ﻣﺮﺩﺍﺩ ۱۳۴۳ در ﺟﻠﺴﻪ ﻓﻮﻕﺍﻟﻌﺎﺩﻩ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ، ﻃﺮﺡ و در تاریخ ۲۱ مهر ۱۳۴۳ در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.

ﺣﺴﻨﻌلی ﻣﻨﺼﻮﺭ نخست‌وزیر وقت ﻛﻪ این لایحه را به صورت ناگهانی به مجلس شورای ملی برده بود، ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ سعی ﺩﺭ بیﺍﻫﻤﻴﺖ ﺟﻠﻮﻩ ﺩﺍﺩﻥ آن ﺩﺍﺷﺖ. وی ﭘﺲ ﺍﺯ خواندن ﻣﺎﺩﻩ ﻭﺍﺣـﺪﻩ، گفت: «ﺍﺳﺘﺪﻋﺎی ﻓﻮﺭﻳﺖ میﻛﻨﻢ ﺑﺮﺍی ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺑﺸﻮﺩ ﺍﻣﺸﺐ، ﭼﻮﻥ یک ﻣﻄﻠﺐ ﻛﺎﻣﻼً ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﻋﺎﺩی ﺍﺳﺖ، ﺗﺼﻮﻳﺐ بشود.» ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ نمایندگان، ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻓﻮﺭﻳﺖ ﻻﻳﺤﻪ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺤﺚ ﻭ ﺑﺮﺭسی ﺩﺭ ﺳﺎﻋﺖ ۱۲ شب، با اﻛﺜﺮﻳﺖ ۶۲ ﺭﺃی ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ۷۰ ﺭﺃی ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﺣﺎﺿﺮ، ﺑﻪ آن ﺭﺃی ﻣﺜﺒﺖ ﺩﺍﺩﻧﺪ!

ﺧﺮﻳـﺪ ﺟﻨﮓ ﺍﻓﺰﺍﺭ ﺍﺯ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ

ﺭﮊﻳﻢ ﭘﻬﻠﻮی، ﻳﺎﺯﺩﻩ ﺭﻭﺯ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺗﺼﻮﻳﺐ مصونیت مستشاران آمریکایی از پیگرد قضایی در ایران، ﻣﻮفق ﺑﻪ ﺍﺧﺬ یک ﻭﺍﻡ ﺩﻭﻳﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮﻥ ﺩﻻﺭی ﺍﺯ آمریکا ﺷﺪ. ﺍﻳﻦ ﻭﺍﻡ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺧﺮﻳـﺪ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺕ ﺍﺯ آن کشور ﺑﻪ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﻋﻄﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ﺑﻪ ﭘﺎﺩﺍﺵ واشنگتن به تهران، برای ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﻗـﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﻛﺎﭘﻴﺘﻮﻻﺳﻴﻮﻥ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ.

در دهه‌های ۱۳۴۰ الی ۱۳۵۰، ﻧﻴﺮﻭﻫﺎی ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻴﻦ ۲۵ ﺗﺎ ۴۰ ﺩﺭﺻﺪ ﺑﻮﺩﺟﻪ ﻛﺸﻮﺭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ می‌داد. ﺑﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﺭﺁﻣﺪ ﻧﻔﺖ، ﺑﻮﺩﺟـﻪ‌های ﻧﻈﺎمی ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺳﺮﺳﺎﻡﺁﻭﺭی ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ. ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎی ﻣﺴﻠﺢ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۵۷ ﺑﻪ ۴۱۳ ﻫﺰﺍﺭ ﻧﻔﺮ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺎل‌های ۱۳۵۱ الی ۱۳۵۵، ﺣﺪﻭﺩ ۱۰ ﻣﻴﻠﻴﺎﺭﺩ ﺩﻻﺭﺻﺮﻑ ﺧﺮﻳـﺪ ﺟﻨﮓ ﺍﻓﺰﺍﺭ ﺍﺯ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﺪ. ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻛﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۵۵، ﺗﻌـﺪﺍﺩ ۲۴۰۰۰ ﻣﺴﺘﺸـﺎﺭ ﺁﻣﺮﻳﻜـﺎیی، ﺩﺭ ﻧﻴﺮﻭﻫـﺎی ﻣﺴـﻠﺢ ﺍﻳـﺮﺍﻥ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.

کاپیتولاسیون ناقض اصل ۷۱ مشروطه

ﺑﺎ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﻭﺍﻡ ﺑﺮﺍی ﺧﺮﻳﺪﻫﺎی ﺗﺴﻠﻴﺤﺎتی ﻭ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻛﺎﭘﻴﺘﻮﻻﺳﻴﻮﻥ، ﺗﻌﺪﺍد ﻣﺴﺘﺸﺎﺭﺍﻥ ﻧﻈﺎمی ﻭ فنی آمریکا ﺑﻪ منظور آﻣﻮﺯﺵ ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺍﻳﺮﺍنی، ﻫﻤﺮﺍﻩ با ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ، ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ پیدا کرد.

از این رو ﺗﺼﻮﻳﺐ کاپیتولاسیون نه تنها ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺁﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻭﺍﺑﺴـﺘﻪ می‌کرد، بلکه ﻧﺎﻗﺾِ ﺻﺮﻳﺢ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ملی ﻭ ﺍﺻﻞ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻭ ﻳﻜﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻗـﺎﻧﻮﻥ ﺍﺳﺎسی ﻣﺸـﺮﻭﻃﻪ نیز شد. بر اساس این اصل؛ «ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻋﺪﺍﻟﺖ عظمی ﻭ ﻣﺤﺎﻛﻢ ﻋﺪﻟﻴـﻪ ﻣﺮﺟـﻊ ﺗﻈﻠﻤـﺎﺕ عمومی هستند.»اصلی که با توجه به امتیاز کاپیتولاسیون به بیگانگان، نمی‌توانست محقق شود.

زمینه‌های وابستگی و تضعیف حاکمیت ملی

کاپیتولاسیون از جهات دیگری نیز استقلال و حاکمیت ملی ایران را به‌شدت خدشه‌دار می‌کرد. از این منظر، مستشاران آمریکایی با حمایت‌های هدفمند از برخی اتباع ایرانی، نفوذ خود را در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی کشور گسترش دادند و زمینه وابستگی بسیاری از دولتمردان را به قدرت‌های خارجی فراهم ساختند. در نتیجه، بخش قابل‌توجهی از تصمیم‌گیران آن دوران، تحت تأثیر یا نفوذ مستقیم بیگانگان قرار گرفتند و حاکمیت ملی کشور به‌تدریج تضعیف شد.

کنسولﻫﺎی خارجی ﻋﻼﻭﻩ ﺑـﺮ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﺍﺯ ﺍﺗﺒﺎﻉ ﺧﻮﺩ، از اﺗﺒﺎﻉ ﺩﺍخلی ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﻴﺰ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎنیﻫﺎی ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﻭ ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻭﺭﺩﻧﺪ. آنها از برخی بلندپایگان، به دلایلی از جمله؛ ﻫﻢ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮﺩﻥ، ﻃﺮﻑ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮﺩﻥ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺩﻟﻴﻞ ﺩﻳﮕﺮ، ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﻴﺎسی ﺧﺎﺹ کردند. حتی ﺩﺭ ﺑﺮخی ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭘﺮﺩﺍﺧـﺖ ﭘـﻮﻝ ﻭ ﻳـﺎ ﺗﻘﺎﺿـﺎی ﺍﺗﺒﺎﻉ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎﺕ ﺍﻳﺮﺍنی ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ میﺩﺍﺩﻧﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻮﺟﺐ وابستگی بیشتر درباریان ﺑـﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕـﺎﻥ ﺷـﺪ. ﺑﺴﻴﺎﺭی ﺍﺯ ﻣﻘﺎﻣﺎﺕ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﻭ ﻳﺎ ﭘﻬﻠﻮی ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از سوی ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻴﺎسی ﺩﻭﻟﺖﻫﺎی بیگانه، ﺗﻄﻤﻴﻊ ﺷﺪﻧﺪ.

واکنش قاطع امام خمینی (ره)؛ زمینه‌ساز تحولات عمیق سیاسی

ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ انتشار ﺧﺒﺮ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻻﻳﺤﻪ ﻛﺎﭘﻴﺘﻮﻻﺳﻴﻮﻥ، ﺍﻣﺎﻡ خمینی (ره) ﻣﻮضعی ﺳﺨﺖ ﺭﺍ ﻋﻠﻴﻪ ﺭﮊﻳﻢ ﺷﺎﻩ ﻭ ﺩﻭﻟﺖ ﺁﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺁﻏـﺎﺯ ﻛﺮﺩ. معظم له طی نطقی ﺩﺭ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺁﺑﺎﻥ ۱۳۴۳ ﺩﺭ ﺣﻀـﻮﺭ ﺍﻗﺸـﺎﺭ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﺮﺩﻡ ﺩﺭ ﻗﻢ، اعلام عزای عمومی کردند. در این سخنرانی حضرت امام (ره)؛ ﺷﺎﻩ، ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ، رژیم صهیونیستی، دولت ﻭ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﺳﻨﺎ ﻭ ﺷﻮﺭﺍی ملی ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩ ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩند ﻭ ﺿـﻤﻦ ﺍﻋـﻼﻡ ﺧﻄﺮ ﺑﻪ ﺍﺭﺗﺶ، ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﺎﻥ، ﻋﻠﻤﺎ ﻭ ﻣﺮﺍﺟﻊ، ﺩﺭ بخشی ﺍﺯ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﭼﻨﻴﻦ اظهار داشتند: «ما را فروختند، استقلال ما را فروختند... عزت ما پایکوب شد؛ عظمت ایران از بین رفت؛ عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند... ﻗﺎﻧﻮنی ﺩﺭ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺩﻧﺪ ﻛـﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻗـﺎﻧﻮﻥ ﺍﻭﻻً ﻣـﺎ ﺭﺍ ﻣﻠﺤﻖ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﻭﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺴﺘﺸﺎﺭﺍﻥ ﻧﻈﺎمی آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩﻫﺎﻳﺸﺎﻥ، ﺑﺎ ﻛﺎﺭﻣﻨﺪﺍﻥ فنیﺷـﺎﻥ، ﺑـﺎ ﻛﺎﺭﻣﻨـﺪﺍﻥ ﺍﺩﺍﺭیﺷﺎﻥ، ﺑﺎ ﺧﺪﻣﻪﺷﺎﻥ، ﺑﺎ ﻫﺮ کسی ﻛﻪ بستگی ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺍﺭﺩ، ﺍﺯ ﻫﺮ ﺟﻨﺎیتی ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻣﺼﻮﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ... ﺍی ﻧﺠﻒ! ﺍی ﻗﻢ! ﺍی ﻣﺸﻬﺪ! ﺍی ﺗﻬﺮﺍﻥ! ﺍی ﺷﻴﺮﺍﺯ! ﻣﻦ ﺍﻋﻼﻡ ﺧﻄﺮ میﻛـﻨﻢ... ﻧﻈﺎﻣﻴﺎﻥ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎیی، ﻣﺴﺘﺸﺎﺭﺍﻥ ﻧﻈﺎمی ﺁﻣﺮﻳﻜﺎیی ﭼﻪ نفعی ﺩﺍﺭﻧﺪ؟ ﺁﻗﺎ، ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺍﺷﻐﺎﻝ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ... ﭘﺲ ﭼﺮﺍ ﺍﻳﻦ ﻗـﺪﺭ ﺩﻡ ﺍﺯ ﺗﺮقی می‌زﻧﻴﺪ؟ ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﺴﺘﺸﺎﺭﺍن نوکر ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﺮﺍ ﺍﺯ ﺍﺭﺑﺎﺏﻫﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﺷﺎﻥ میﻛﻨﻴﺪ؟!»

امام خمینی (ره) همچنین دربیانیه‌ای که ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺭﻭﺯ ﺧﻄﺎﺏ به روحانیون و ملت ایران صادر شد، تأکید کردند‌: «دنیا بداند که هر گرفتاری‌ای که ملت ایران و ملل مسلمین دارند از اجانب است، از آمریکاست». معظم له ﺿـﻤﻦ ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ؛ «ﺍﻳﻦ ﺭأی ﻧﻨﮕﻴﻦ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺍﺳﻼﻡ ﻭ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﻧﺪﺍﺭﺩ»، ﺍﻗﺸﺎﺭ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﻋﻠﻤﺎی ﺍﺳﻼﻡ ﺭﺍ ﺩﻋﻮﺕ ﺑﻪ ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﻛﺮﺩند: «بر خطبا و وعاظ است که با بیان محکم، بی هراس، بر این امر ننگین اعتراض کنند و ملت را بیدار کنند. بر اساتید دانشگاه است که جوانان را از آنچه زیر پرده است مطلع کنند. بر جوانان دانشگاهی است که با حرارت با این طرح مفتضح مخالفت کنند...». در پی این موضع‌گیری ها، هر چند حکومت پهلوی امام (ره) را در ۱۳ آبان همان سال بازداشت و به ترکیه تبعید کرد، اما نطق افشاگرانه امام خمینی (ره)؛ زمینه‌ساز تحولات عمیق سیاسی در کشور شد.

«گفتمان دینی» و انسجام نیرو‌های مذهبی و انقلابی

کاپیتولاسیون نشانه‌ای از بحران مشروعیت رژیم پهلوی بود. تصویب چنین قانونی، بیانگر وابستگی شدید حکومت به قدرت‌های غربی و ناتوانی در حفظ استقلال ملی محسوب می‌شد. ﻭﻳﻠﻴﺎﻡ ﺳﺎﻟﻴﻮﺍﻥ ﻛﻪ ﻧﺰﺩیک ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺎﻝ ﺁﺧﺮ منتهی ﺑﻪ ﺍﻧﻘﻼﺏ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺳﻔﻴﺮﻛﺒﻴﺮﺁﻣﺮﻳﻜﺎ ﺣﻀﻮﺭ داشت، ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺟﻮ ﺿﺪ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎیی ﺍﻳﺮﺍﻥ می‌گفت: «ﺍﺗﻬﺎﻡ ﺍصلی ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ ﺍﻳﻦ ﺑﻮﺩﻛﻪ ﺣﺎمی ﻭ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻥ ﺍصلی ﺷﺎﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷﺎﻩ ﻧﻮﻛﺮ ﻭ ﺩﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪﻩ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ.»

در مقابل، ایستادگی و روشنگری امام خمینی (ره) علیه پذیرش کاپیتولاسیون، جلوه‌ای از احیای مفهوم «حاکمیت دینی و استقلال اسلامی» بود که دفاع آحاد مردم از استقلال ملی و عزت و هویت دینی را در پی داشت. معظم له، با بهره‌گیری از «گفتمان دینی»، این مخالفت و اعتراض را به مطالبه‌ای ملی و اعتقادی و انسجام نیرو‌های مذهبی و انقلابی بدل کردند. سرانجام، ﻻیحه‌ای ﻛﻪ ﺗﺼﻮﺭ میﺷﺪ ﺳﺒﺐ ﺑﻘﺎ و دوام رژیم پهلوی خواهد بود، خود ﺍﺯ مهم‌ترین دلایل ﺳﻘﻮﻁ آن رژیم، در سال ۱۳۵۷ شد.

نویسنده و پژوهشگر: فرشته مقدم