برجسته‌سازی اغراق آمیز اخبار منفی، جامعه را منفعل می‌کند

به گزارش خبرگزاری صداوسیما رضا کاوند، استاد روزنامه‌نگاری، با اشاره به ضرورت حفظ تعادل در رسانه‌ها گفت: باید با مفهوم «برجسته‌سازی» در علوم ارتباطات آشنا باشیم. اندیشمندان جمله‌ی مهمی درباره این موضوع گفته‌اند: رسانه‌ها شاید نتوانند به مردم بگویند چگونه فکر کنند، اما می‌توانند با مکانیزم برجسته‌سازی القا کنند که مردم به چه چیزی فکر کنند؛ به‌عبارت دیگر، رسانه می‌تواند آن چیزی را که می‌خواهد با برجسته سازی، تبدیل به اولویت ذهنی مردم کند. این نشان می‌دهد رسانه‌ها نقش مهمی در مدیریت افکار عمومی دارند و هرچه جایگاه رسانه‌ای ویژه‌تر باشد، مسئولیت آن خطیرتر است؛ یعنی رسانه‌ها هم می‌توانند آثار مثبت و هم آثار مخرب بگذارند.

او افزود که برجسته‌سازی افراطی اخبار منفی می‌تواند پیامد‌های بسیار منفی در جامعه داشته باشد؛ مثلاً می‌تواند موجب ناامیدی، سردرگمی، بی‌اعتمادی، کاهش سرمایه اجتماعی، بی‌کنشی و انفعال در جامعه شده و سلامت اجتماعی و فردی را مختل کند. از طرفی، واقعیت این است که هیچ جامعه‌ای کاملاً منفی یا کاملاً مثبت نیست؛ جامعه سیاه و سفید نیست، بلکه محیطی خاکستری است و رسانه موظف است بازنمایی واقعی ارائه دهد.

این استاد روزنامه‌نگاری تصریح کرد که هدف این نیست که برجسته‌سازی حذف شود؛ چنین امری اجتناب‌ناپذیر است و رسانه‌ها به‌هرحال بعضی اخبار را برجسته می‌کنند. بحث این است که باید نسبت به این برجسته‌سازی متعهد باشند. یعنی اگر خبری قرار است برجسته شود، باید نسبت به دو اصل پایبند باشند: نخست حقیقت؛ یعنی آنچه برجسته می‌شود باید ارزش خبری داشته باشد و نه بر اساس منافع حزبی، سیاسی، جریانی، اقتصادی یا حتی فساد اداری و مالی.

او افزود: مورد دوم مصالح جامعه است؛ یعنی هنگامی که درباره یک جامعه صحبت می‌شود، باید هم نکات مثبت و هم منفی کنار هم مطرح شوند. اگر کاستی‌ای وجود دارد، نقاط مثبت هم هست؛ اگر مشکلی هست باید امید هم وجود داشته باشد؛ برای هر آسیبی، نمونه‌های موفقی در داخل یا خارج کشور هست که توانسته‌اند آن را حل کنند و باید آنها هم گفته شوند.

کاوند در ادامه تاکید کرد که تعادل میان اخبار مثبت و منفی باید حفظ شود؛ همان‌طور که این تعادل در دنیای واقعی وجود دارد. در زندگی شخصی ما چیز‌هایی هست که ما را ناراحت می‌کند و چیز‌هایی هست که ما را خوشحال می‌کند، همانگونه که ما تلاش می‌کنیم مثلا از طریق تفریح حال خودمان را خوب کنیم، رسانه هم باید بکوشد حال عمومی مردم خوب باشد. این به معنای ایجاد آگاهی یا واقعیت کاذب نیست؛ نباید مردم را وارد رویا کرد تا واقعیت را نبینند، و نباید همه‌چیز را چنان سیاه جلوه داد که نکات مثبت دیده نشوند. تعادل یعنی ارائه آنچه واقعی است و حضور هم‌زمان این دو جنبه.

او در بخشی از صحبت‌هایش مثالی درباره آلودگی هوا زد و گفت: شرایط آب‌وهوایی در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران نامناسب است، اما می‌توان آن را به‌گونه‌ای بازنمایی کرد که انگار اصلاً قابل‌حل نیست و باعث اضطراب شود، یا می‌توان نمونه‌های موفق جهانی و مسیر‌هایی که طی شده را نشان داد. پیگیری مصوبات و راه‌حل‌هایی که وجود داشته، به ارائه راه‌حل کمک می‌کند. بسیاری از شهر‌های بزرگ دنیا با جایگزینی خودرو‌های فرسوده با خودرو‌های برقی بخش مهمی از مشکل را حل کرده‌اند.

این استاد روزنامه‌نگاری افزود: وظیفه رسانه این است که مشکل را بازنمایی کند، راه‌حل ارائه دهد و سپس آن را پیگیری کند.

کاوند گفت: وقتی رسانه نقد می‌کند و هم‌زمان راه‌حل و نمونه‌های موفق را نشان می‌دهد، مردم امیدوار می‌شوند و اعتبار رسانه نزد مردم افزایش می‌یابد. مردم درمی‌یابند رسانه صرفاً به منفی‌بافی نمی‌پردازد و واقعاً دغدغه مردم را دارد. اینکه رسانه پیگیری می‌کند و آن را گزارش می‌دهد، اعتبارش بیشتر می‌شود. رسانه باید نقاد باشد، به دنبال راه‌حل باشد و آن را پیگیری کند؛ اینها کنار هم می‌توانند پازل را کامل کنند و تصویری همگون بسازند.

او تأکید کرد که اگر اخبار مثبت و منفی هر دو پوشش داده نشوند، جامعه از حقیقت دور می‌شود و دچار آگاهی یا واقعیت کاذب خواهد شد. در نظریه‌ای در ارتباطات به نام «نظریه کاشت» آمده است که رسانه با بازنمایی واقعیت رسانه‌ای، به‌تدریج ذهن مردم را شکل می‌دهد و مردم آن واقعیت رسانه‌ای را می‌پذیرند؛ یعنی ذهن و سامانه ادراکی مردم تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و این مسئولیت سنگینی است.

کاوند در پایان گفت رسانه: باید برای بازنمایی حقیقی تلاش کند و خود را مسئول حفظ جامعه، نگهداری امید، حفاظت از سرمایه اجتماعی و ارتقای اعتماد اجتماعی بداند. ایجاد تعادل نیازمند هوشیاری و سواد رسانه‌ای است.